Asgari ücretin artmasına koşut çalışma yaşamının temelini oluşturan işsizlik maaşından, genel sağlık sigortası, SGK, isteğe bağlı sigorta primi, doğum ve askerlik borçlanmasına dek birçok tutar da yükseldi.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nda hükümet ve işverenlerin oy çokluğu ile yeni ücret brüt 10 bin 8, net 8 bin 506 lira olarak saptandı. Emekçinin şubat ayında eline geçeceği net asgari ücret açlık sınırının üzerinde belirlense bile hayat pahalılığı karşısında kısa sürede eriyeceği bilinen gerçek.
Asgari ücretin yüzde 54.66 oranında zamlanmasıyla kendi kusuru olmaksızın işini yitiren ve 4447 sayılı yasada öngörülen koşulları yerine getirenlere Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) tarafından ödenen işsizlik maaşı yükseldi.
Buna göre, işsizlik ödeneği en fazla brüt asgari ücretin yüzde 80’i, en düşüğü ise brüt asgari ücretin yüzde 40’ı kadar oluyor. Yani işsizlere en fazla 8 bin, en düşük 4 bin lira verilecek. Çalışanın adına son 4 ay içinde SGK’ya bildirilen prime esas kazanç dikkate alınarak işsizlik maaşı hesaplanıyor.
4447 sayılı yasa ile 1999 yılında oluşturulan, çalışanın brüt ücreti üzerinden işverenin yüzde 2, emekçinin yüzde 1 oranında prim ödediği İşsizlik Sigortası Fonu’ndan işini yitirenlerden çok, işverenlere yaradığını İŞKUR verileri ortaya koyuyor.
Bu yılın ocak-kasım döneminde fonun geliri 78.5 milyar lira olurken giderleri 48.8 milyar lira olarak gerçekleşti. 2009 yılından bu yana 2 yıl dışında fonun gelirleri giderlerinden fazla oldu. Salgın döneminde, 2020 ve 2021 yıllarında emekçiye verilen kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteğinden ötürü fondan çıkan para hayli yüksekti. Aslında emekçiler adına kurulan fondan onlara daha fazla para verilmesi doğru tutumdu. Lakin veriler diğer yıllarda patronların İşsizlik Sigortası Fonu’ndan daha çok yararlandığını ortaya koyuyor.
2018-2022 yıllarını kapsayan 5 yıllık süreçte işverenler fona 70.6 milyar lira öderken, fondan 111.8 milyar lira tutarında teşvik aldı. Bir anlamda son 5 yılda fona 100 lira katkı sağlarken, 158 liralık teşvik verildi.
İŞKUR verilerine göre 2022 yılının 11 ayında emekçiler fona 11.7 milyar lira, patronlar ise 23.4 milyar lira tutarında prim ödedi. Buna karşılık aynı dönemde toplam 11.2 milyar lira işsizlik maaşı verilirken, işverenlere çeşitli teşvikler adı altında 36.6 milyar lira ödendi. Yani işverenler fona yaptığı 1 liranın karşılığında 1.4 liralık teşvik aldı.
Nitekim asgari ücretin zamlanmasından ötürü 2023 yılında İşsizlik Sigortası Fonu’ndan işçi başına 250 lira yardım yapılacak. Bu tutar daha önce 100 liraydı.
Tüm rakam ve veriler fonun kuruluş amacının uzağında kaldığını gösteriyor. İşini yitirenlere daha yüksek, uzun süreli maaş ödenebilmesi için fondan yararlanma koşullarının emekçi lehine değiştirilmesi gerekiyor.